Rój (Żory)

---

Położenie

Miejscowość Rój, stanowiąca jedną z dzielnic Żor, położona jest w obrębie województwa śląskiego, w centralno-zachodniej części Rybnickiego Okręgu Węglowego. W otoczeniu Roju znajdują się większe aglomeracje miejskie, takie jak Rybnik, Wodzisław Śląski, Jastrzębie oraz Pszczyna, co czyni tę lokalizację atrakcyjną pod względem społecznym i gospodarczym.

Dzielnica Cieszy się korzystnym położeniem komunikacyjnym, gdyż usytuowana jest blisko zjazdu z autostrady A1 na odcinku Gliwice-Gorzyczki, w rejonie węzła Świerklany. Blisko przebiega również droga krajowa nr 81, co jeszcze bardziej ułatwia dostęp do Roju.

Przez Rój przebiega droga wojewódzka nr 932, która łączy Żory z Wodzisławem Śląskim, co podnosi znaczenie komunikacyjne tej miejscowości.

Obszar Roju znajduje się w obrębie Płaskowyżu Rybnickiego, który leży pomiędzy dorzeczami Odry i Wisły. Rzeźba terenu jest zróżnicowana, co sprzyja atrakcyjnemu krajobrazowi, który tworzą niewielkie doliny oraz pagórki. Całość otoczona jest malowniczymi lasami, które dodatkowo wzbogacają walory przyrodnicze tej lokalizacji.

Nazwy geograficzne dzielnicy

Nazwa geograficzna Rój wywodzi się od polskiej terminologii związanej z pszczelarstwem, mianowicie od rodziny pszczelich rojów. Warto zauważyć, że Heinrich Adamy, niemiecki nauczyciel, w swoim dziele opisującym śląskie nazwy miejscowości, z 1888 roku, określił, że Rój należy do grupy lokalizacji, których nazwa nawiązuje do pszczół. Najstarsza znana forma tej miejscowości to „Róy”, która była interpretowana jako „Wieś hodowców pszczół” – co w języku niemieckim przekłada się na „Bienenzuchterdorf”.

W Raju znajdują się różne obszary, z których każdy posiada własną historię oraz znaczenie:

• Bartok – to kolonia mieszkalna z przydomowymi ogródkami oraz otaczającymi zagajnikami, która kiedyś była częścią większego majątku. Nazwa jest pamiątką po dzierżawcy imieniem Bartek, a sama okolica zyskała nowe oblicze po wybudowaniu KWK Świerklany w latach 70.
• Bażanciarnia – jest to fragment lasu Klajok, który kiedyś był miejscem hodowli bażantów, stąd też pochodzi jego nazwa.
• Brodek – ta część Roju leży na południowym zachodzie i obejmuje zarówno domy, jak i rozległe obszary pól uprawnych. Nazwa Brodek ma swoje korzenie w staropolskim imieniu, a historyczne odniesienia wskazują na różne formy, takie jak: 1300-Brodek, 1415 von Brodek oraz 1492 z Brodku, co świadczy o długiej i bogatej historii tej lokalizacji.
• Brodeczek – to obszar lesisty rozciągający się na około 80 hr, który jest domem dla różnych gatunków roślin oraz zwierząt, w tym saren, zajęcy i kun leśnych.
• Grobla – to naturalne wzniesienie usytuowane w dolinie niewielkiej rzeczki o nieznanej nazwie, znajdującej się w pobliżu ul. Wodzisławskiej.
• Judosz – to tereny łąkowe oraz działkowe zlokalizowane wzdłuż ulicy Boguszowickiej.
• Klajok – las mieszany z dominacją czeremchy, dębu, buka, sosny oraz świerka, zamieszkiwany przez dziki, sarny, lisy oraz inne dzikie stworzenia.
• Kuczerok – niewielki staw, którego nazwa odzwierciedla nazwisko byłego właściciela terenu.
• Lasoki – kolonia położona w otoczeniu lasu Klajok, a jej nazwa przywodzi na myśl topograficzny kontekst tej lokalizacji.
• Papierok – staw, który niegdyś był ośrodkiem młynarstwa, dzisiaj stał się zbiornikiem wodnym; jego nazwa pozostaje do tej pory bez wyjaśnienia.
• Rajszczok – znany las z obszarem około 3000 ha, którego nazwa ma swoje początki w określeniu Rój.
• Rosohocz – południowa część lasu Rajszczok, która zawdzięcza swoją nazwę rosochatym drzewom.
• Starowieś – to najstarsza część osady, usadowiona nad małą rzeczką, której nazwa odnosi się do kulturowej przeszłości tej lokalizacji.

Historia

Miejscowość, którą dzisiaj znamy jako Rój, po raz pierwszy została udokumentowana w księdze uposażenia biskupów wrocławskich. Zapis ten pochodzi z około 1305 roku i znajduje się w szeregu wsi usytuowanych w pobliżu Żor oraz Wodzisławia. Hinweis na to, że miejscowości te były zobowiązane do płacenia dziesięciny w postaci Ray dla biskupstwa wrocławskiego jest interesującym aspektem dotyczącym ich historycznych korzeni. Zapis tej nazwy pojawia się również w dokumentach datowanych na 1654 oraz 1679 rok, jednak w XVIII wieku mieszkańcy coraz częściej wymawiali ją jako Roj, co wkrótce przekształciło się w obecną formę – Rój.

W połowie XVIII wieku, na polecenie władz pruskich, miejscowość postanowiła zainstalować pieczęć wiejską. Inne miejscowości śląskie poszły w jej ślady. Ludność regionu nazywała te pieczęcie „sekretami gromadzkimi”. Na pieczęci nie umieszczono wizerunku godła państwowego, a zamiast tego gromada wybierała symbol, który najczęściej nawiązywał do charakterystyki miejscowości, zajęć mieszkańców lub cech topograficznych. Dla osób niepiśmiennych było to bardzo praktyczne rozwiązanie, pozwalające im łatwo zidentyfikować dokumenty wystawiane przez danego władcę. Przy tworzeniu swojego znaku mieszkańcy Roj wzięli pod uwagę przekonanie, że nazwa ich osady nawiązuje do pszczelich rojów. Z tej przyczyny postanowili wybrać herb, przedstawiający słomiany ul otoczony pszczołami, co niestety utrwaliło błędne wyobrażenie o pochodzeniu nazwy.

Pierwsze wzmianki o tej miejscowości można odnaleźć w dokumentach z XIII wieku. Na początku Rój był częścią Księstwa Raciborskiego, a potem przez krótki czas Księstwa Opolskiego. Od roku 1500 wieś należała do rodziny Głogowskich, a następnie od 1511 roku do von Widonów, a od 1679 roku do rodziny Kaminskich. W XVIII wieku Rój został sprzedany hrabiemu węgierskiemu, od którego nabył go rząd pruski. W tamtym czasie wieś była integralną częścią rybnickiego państwa stanowego.

W XIX wieku, po tym jak grunty dworskie zostały podzielone, powstała nowa część miejscowości, zwana nowym Rajem. Mimo przyjemnej nazwy, wieś w tym okresie nie cieszyła się dobrą reputacją, co było spowodowane działalnością bandy, która grasowała w okolicy około 1840 roku, włamując się do rybnickiej kasy miejskiej i łamiąc czternaście zamków. Jak relacjonuje kronikarz Idziowski, miejscowi twierdzili, że „przez Rój trzeba jechać galopem, żeby koniom podków nie pokradli”. Problem ten utrzymywał się przez wiele lat, a przyczyny tego stanu rzeczy były głęboko zakorzenione w ubóstwie mieszkańców i trudnych warunkach życiowych.

Majątek ziemski Brodek

Majątek Brodek, znajdujący się w Roj w przeszłości, został po raz pierwszy przeznaczony do podziału w 1921 roku, a proces ten powtórzono w 1934 roku. Po przeprowadzeniu parcelacji pozostawiono jedynie ośrodek, który składał się z około 50 hektarów ziemi oraz części budynków dworskich. W wyniku trudności z sprzedażą ziemi w 1934 roku, rząd wprowadził ulgowe warunki zakupu, wymagając jedynie 10% zaliczki, natomiast reszta kwoty mogła być spłacana przez następne trzydzieści lat. Koszty gruntu wynosiły od 300 zł do 1500 zł za hektar, a łąki kosztowały od 200 zł za hektar, co stwarzało szansę bezrobotnym na nabycie ziemi i rozpoczęcie własnej działalności rolniczej.

Marsz śmierci

Okres II wojny światowej przyniósł wiele zawirowań i tragedii dla mieszkańców Roja. Krótko przed wyzwoleniem, od 17 do 21 stycznia 1945 roku, miejscowość była świadkiem okrutnych wydarzeń związanych z „Marszem śmierci”. Obejmował on transport więźniów z obozów w Oświęcimiu i Polenlagru w Czechowicach przez Wodzisław Śląski. Przez okres trzech dni, około 25 tysięcy więźniów było prowadzonych w nieludzkich warunkach, w otoczeniu hitlerowskich strażników, którzy nie szczędzili im przemocy. Na terenie obecnych Żor zamordowano 47 osób, które nie mogły kontynuować marszu. Mieszkańcy Roja, na odcinku Rogoźnej do Świerklan, pochowali 24 ofiary w zbiorowej mogile w Piaskowni, w miejscu gdzie skrzyżowały się szosy.

Tuż po wojnie społeczność lokalna uczciła pamięć ofiar, wznosząc pomnik na ich mogile. Ceremonia poświęcenia miała miejsce 1 września 1945 roku. Najtragiczniejsze z wydarzeń, które zapisały się w pamięci mieszkańców, to zastrzelenie dwóch kobiet, matki i córki, przed budynkiem ówczesnej szkoły. Kiedy matka została zabita, córka błagała, aby nikt jej nie zostawiał. Po jej zastrzeleniu, nikt nie śmiał podejść, obawiając się represji ze strony Nazisów. Kolejne pokolenia pamiętają te dramatyczne chwile jako świadectwo okrucieństw wojny.

19 kwietnia 1958 roku przeprowadzono ekshumację ciał, mimo protestów mieszkańców. Ciała z Roj zostały przeniesione do innego grobu, przypuszczalnie w Gliwicach. Na miejscu, gdzie pierwotnie znajdowała się mogiła, zasadzono brzozy, symbolizujące matkę i córkę. Obok „starej szkoły” znajduje się obecnie pomnik upamiętniający ofiary Marszu Śmierci. Co roku, z okazji Dnia Zadusznego, dzieci i młodzież zapalają znicze w hołdzie pamięci tych, którzy zginęli.

---

Oceń: Rój (Żory)

---